“දැනුම” අර්ථදැක්වීම

නානාවිධ දාර්ශනික තේමාවන් අතර “දැනුම” පිළිබදව වන කතිකාවන් ගැනෙන්නේ ඥාන විභාගය නම් විෂය පථය යටතට ය. “දැනුම” යන වචනය අර්ථදැක්වීමට ගත් උත්සහය වනාහී ඥාන විභාගය නම් විෂයේ එන ප්‍රධාන විමසුමකි. ඉදින්, “දැනුම” යනු කුමක්ද? S නම් පුද්ගලයා විසින් P නම් ප්‍රස්තුථය “දන්නවා” යනුවෙන් පැවසීමේදී අප ඇත්තටම අදහස් කරන්නේ කුමක්ද? (What does it mean to say that S knows P?)

යම් කරුණක් කෙරෙහි කිසිදු අදහසක් යමෙකු සතුව නැතිනම් ඔහු විසින් එකී කරුණ පිළිබදව යමක් “දන්නවා” යැයි කිව නොහැකි ය. උදාහරණයක් ලෙස, Xගේ උපන්දිනය පිළිබදව Y සතුව කිසිදු විශ්වාසයක් නොමැති තැන Xගේ උපන්දිනය Y දන්නවා විය නොහැක. (If Y has no idea about when is X’s birthday, then it does not make sense to say Y knows X’s birthdate) එබැවින්, දෙන ලද කරුණක් පිළිබදව යම් විශ්වාසයක් තිබීම වනාහී දැනුම සදහා අවශ්‍ය වන මූලික සාධකයක් ය. නමුත්, යමක් පිළිබදව යමෙකු තුල හුදු විශ්වාසයක් තිබුණු පමණින් එකී දේ පිළිබදව ඔහු යමක් දන්නවා යැයි කිව නොහැකිය. යමක් පිළිබදව වන විශ්වාසය සත්‍ය ද විය යුතු ය. යම් දෙයක් පිළිබදව අප සතුව පවතින විශ්වාසය අසත්‍ය නම්, අප ඒ දෙය පිළිබදව “දැනගෙන හිටියා” වන්නේ නැත. උදාහරණයක් ලෙස, Xගේ උපන්දිනය ජනවාරි විසි වෙනිදා යැයි Y තුළ විශ්වාසයක් ඇත. නමුත්, Xගේ සැබෑ උපන්දිනය වනාහී පෙබරවාරී දහඅට වෙනිදා ය. එනම්, Y විසින් Xගේ උපන්දිනය “දැනගෙන සිට” නැත. Y තුළ Xගේ උපන්දිනය පිළිබදව “විශ්වාසයක්” තිබී ඇතිමුත් Xගේ උපන්දිනය පිළිබදව “දැනුමක්” තිබී නැත. අප තුළ ඇති විශ්වාසයක් දැනුමක් ලෙස ගැනීමට නම් එකී විශ්වාසය සත්‍ය විය යුතු බව මින් පැහැදිලි වේ. “අසත්‍ය විශ්වාස” තිබිය හැක. නමුත්, “අසත්‍ය දැනුම” කියා දෙයක් නොමැත. එබැවින්, දැනුම බොරු විය නොහැක. නමුත්, විශ්වාස බොරු විය හැක. දැනුම පට්ටපල් බොරු වීමට කිසිසේත්ම නොහැක. නමුත් යමක් පිළිබදව වන විශ්වාසයක් පට්ටපල් බොරුවක් විය හැක.

මෙතුවක් කරන ලද විචාරයන් හරහා පැහැදිලි වුන එක් කරුණක් ඇත. එනම්, S විසින් P නම් ප්‍රස්තුථය “දන්නවා” යැයි පැවසීමේදී අප විසින් කාරණා දෙකක් අදහස් කරන බවයි. එම කාරණා දෙක නම්,

1. S විසින් P විශ්වාස කිරීම

2. P සත්‍ය වීම

මෙම සාධක දෙකට අමතරව දැනුම සදහා අවශ්‍ය වන තවත් සාධකයක් ඇත. එනම්, S විසින් P නම් ප්‍රස්තුථය සාධාරණීකරණය කර තිබීමයි. වාසනාවන්ත අනුමාන කිරීම් (lucky guesses) වලින් සැබෑ දැනුම වෙන්කර හදුනාගැනීමට සාධාරණීකරණය පිළිබදව මෙකී තෙවන නිර්නායකය වැදගත් වේ. මේ අනුව, S විසින් P නම් ප්‍රස්තුථය “දන්නේ”,

1. S විසින් P ප්‍රස්තුථය විශ්වාස කරන්නේ නම්

2. S විසින් P ප්‍රස්තුථය සාධාරණීකරණය කර ඇත්නම්

3. P සත්‍ය නම් ය.

මේ අනුව, අපට “සාධාරණීකරණය කරන ලද සත්‍ය විශ්වාසයක්” (justified true belief) ලෙස “දැනුම” යන්න අර්ථදැක්විය හැකිය. මෙම අර්ථදැක්වීම පුරාතන ග්‍රීක දාර්ශනිකයෙකු වන ප්ලේටෝගේ කාලයේ සිට පැවත එන්නකි. එබැවින්, මෙය දැනුම පිළිබදව වන සාම්ප්‍රදායික අර්ථදැක්වීම ලෙස හදුන්වයි. ඇතැම් දාර්ශනිකයින් විසින් මෙකී සාම්ප්‍රදායික අර්ථදැක්වීම අභියෝගයට ලක්කර ඇති නමුත් බොහෝ දාර්ශනිකයින් තුල මෙම අර්ථදැක්වීම සදහා යම් පිළිගැනීමක් ඇත.