ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටික ග්‍රීක දර්ශනයේ මූලාශ්‍ර – පළමු කොටස

පුරාතන ග්‍රීක දර්ශනය යම් අධ්‍යනයකට බදුන් කිරීමේදී, එකල විසූ ග්‍රීක දාර්ශනිකයන්ව “ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටික දාර්ශනිකයන්” හා “පශ්චාත්-සොක්‍ර‍ටික දාර්ශනිකයන්” ලෙස බෙදා වෙන්කිරීම වනාහී දහනව වන සියවසේ සිට සාම්ප්‍ර‍දායිකව සිදුකරන්නකි. එසේවුවද, මෙම බෙදීම හා “ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටික දාර්ශනිකයන්” වදන එතරම් උචිත නොවේ. මන්දයත්, ඇතැම් “ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටිකයින්” වනාහී සොක්‍ර‍ටීස් ජීවත්ව සිටියා යැයි කියන කාලයේත්, තවත් “ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටිකයින්” සොක්‍ර‍ටීස්ගෙන් පසු කලත් සිටි අය නිසාය.

කෙසේවෙතත්, අපට පැහැදිලිව කිව හැකි වන්නේ ප්‍රාග්සොක්‍රටික හා පශ්චාත්-සොක්‍ර‍ටික යන දෙවර්ගයටම ගැනෙන පුරාතන ග්‍රීක දාර්ශනිකයන් ලියූ ලියමන් අතිශය බහුතරයක මුල් පිටපත් අද අප අතර නොමැති බවයි. ඔවුනගේ අදහස් හා න්‍යායන් අප දන්නේ මුල් පිටපත් වල පසුකාලීන පිටපත් – ඇතැම් විට පිටපත් වල පිටපත් වල පිටපත් – අධ්‍යනය හරහාය. උදාහරණයක් ලෙස, අප අතර දැනට ඇති පිටපත් වලින් ප්ලේටෝගේ දාර්ශනික ග්‍ර‍න්ථයක පරිපූර්ණම සහ පැරණිම පිටපත සකස් කර ඇත්තේ ප්ලේටෝගේ මරණයෙන් වසර 1250කට පමණ පසුවය. එමෙන්ම, මුද්‍ර‍ණය සදහා යන්ත්‍ර‍ නොතිබුණු ඒ කාලයේ “පොත් ප්‍ර‍කාශනය” යනු අත්අකුරින්ම පිටපත් විශාල ප්‍ර‍මාණයක් සකසා බෙදාහැරීම විය. එබැවින්, “පිටපත් දෝශ” වනාහී එකල බහුල හා සුලභ දෙයක්ය. මෙවන් තත්ත්වයක් යටතේ නූතන පාඨානුගත විවේචකයින් (textual critics) නානාවිධ පුරාවිද්‍යාත්මක හා අභිලේඛවිද්‍යාත්මක සාක්ෂි ඇසුරෙන් හැකි පමණින් “ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටිකයින්” යනුවෙන් ලේබල් කර ඇති පුරාතන ග්‍රීක දාර්ශනිකයින්ගේ අව්‍යාජ අදහස් ප්‍ර‍තිනිර්මාණය කිරීමට උත්සහ කරයි.

ගෝජයස් (Gorgias) නම් දාර්ශනිකයා විසින් ලියන ලද කෙටි රචනා දෙකක් හැරුණුකොට “ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටිකයින්” විසින් ලියන ලද ග්‍ර‍න්ථ හෝ රචනා අද දක්වා සුරක්ෂිතව නැත. ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටික ග්‍රීක දාර්ශනිකයින් පිළිබද දැනුම මූලික වශයෙන්ම අපට ලැබෙනුයේ වෙනත් පසුකාලීන කතුවරුන් විසින් කරන ලද උපුටාගැනීම් හා සාරාංශකිරීම් හරහාය. එසේවුවද, මෙකී “පසුකාලීන කතුවරුන්” විසින් ලියන ලද දෑද මුලින් කී පරිදි පිටපත් කිරීම් වලට භාජනය විය. එමෙන්ම, අප විසින් මෙම පසුකාලීන ලේඛකයින්ගේ උවමනාවන් හා පක්ෂපාතකම්ද සැළකිල්ලට බදුන් කල යුතුය. මෙමගින් පැහැදිලි වන්නේ මුල්කාලයේ විසූ ග්‍රීක දාර්ශනිකයින්ගේ ලෝකදැක්ම ප්‍ර‍තිනිර්මාණය කිරීම වනාහී අසීරු පිංතූර ප්‍රෙහේලිකාවක් විසදනවා වැනි කාර්යයක් බවයි.

ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටික දාර්ශනිකයින්ගේ අදහස් පිළිබදව වන මූලාශ්‍ර‍ ප්‍ර‍ධාන වශයෙන්ම දෙවර්ගයකි. Fragments හා Testimonia යනුවෙන් ඒවා නම් කර ඇත. මෙයින් Fragments යනු ප්‍රාග්සොක්‍රටික චින්තකයින්ගේ අව්‍යාජ (යැයි සිතා සිටින) උද්ධෘතයන්ය. මෙකී උද්ධෘතයින් අතර කෙටි පාඨයන් මෙන්ම දිගු පරිඡේදයන්ද අන්තර්ගත වෙයි. උදාහරණයක් ලෙස, පර්මෙනිඩ්ස්ගේ පේලි පනහකට වැඩි දිගකින් යුත් ‍‍උද්ධෘතයක් මෙකී Fragments අතර ඇත. එමෙන්ම, මෙම උද්ධෘතයන්ගෙන් ඇතැම් ඒවා ප්ලේටෝගේ ග්‍ර‍න්ථ හා රචනා තුල හමුවන අතර තවත් ඒවා ක්‍රිස්තු වර්ෂ දහවන සියවසේ ලියමන් තුලින්ද හමුවේ.

මෙකී උද්ධෘතයන් අධ්‍යනයේදී නිරායාසයෙන්ම ඒවායේ අව්‍යාජබව පිළිබද ගැටලු පැනනගී. විශේෂයෙන්ම, පුරාතනයේ විසූ ප්ලේටෝ හා ඇරිස්ටෝටල් ප්‍ර‍මුඛ නානාප්‍ර‍කාර කතුවරුන් නිතරම පාහේ මතකයෙන් උපුටාදැක්වීම සිදුකළහ. එබැවින්, අව්‍යාජ ලෙස ඔවුන් හුවාදැක්වූ ඇතැම් උද්ධෘතයින් වනාහී සැබවින්ම වැරදි ලෙස ධාරණය කෙරූ, සාරාංශිත “දල අදහස්” පමණක් වීමට ඉඩකඩ ඇත. තවත් ගැටලුවක් වනුයේ, පුරාතන ලේඛකයින් විසින් උද්ධෘතයන් පෙරලි කොමාවන් තුලට කැටිකර දැක්වීම සිදුනොකිරීමයි. මේ නිසා, උද්ධෘතයන්ගේ ආරම්භය හා අවසානය කොතැනද යන ගැටලුව පැනනැගී ඇති අතර ඒ ඒ උද්ධෘත ඒවායේ සන්දර්භයන්ගෙන් වෙන්කර ගැනීමද අසීරු කටයුත්තක් වී ඇත.

Fragments වලට අමතරව ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටික දාර්ශනිකයින්ගේ ජීවිතය, න්‍යායන් හා ඔවුන් ලියන ලද ග්‍ර‍න්ථ පිළිබදව තොරතුරු රැසක් Testimonia, නැතහොත් “අනුවාදයන්” (paraphrases), තුල අඩංගු වේ. මෙකී අනුවාදයන් අතර ඇතැම් ඒවා විශ්වසනීය වේ. එමෙන්ම, තවත් ඒවා වනාහී හුදු ප්‍ර‍බන්ධ පමණි. මින් සමහර අනුවාදයන් අපට හමුවන්නේ ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටික දාර්ශනිකයින්ගෙන්ම වන අතර තවත් අනුවාදයන් පසුකාලීන කතුවරුන්ගේ ලියමන් තුලින් හමුවේ. එමෙන්ම, ඇතැම් අනුවාදයන් තුල උද්ධෘතයන්ද ඔබ්බවා ඇති බව අප අමතක කල යුතු නැත.

ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටික ග්‍රීක දර්ශනය පිළිබද මූලාශ්‍ර‍ අතරින් ප්‍ර‍ධානම මූලාශ්‍ර‍යක් වන්නේ ප්ලේටෝගේ ග්‍ර‍න්ථයන් හා රචනාවන්ය. ක්‍රිස්තු පූර්ව 427 සිට 347 දක්වූ කාලයේ විසූ ප්ලේටෝ විසින් බොහෝ ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටික දාර්ශනිකයින්ව පෞද්ගලිකව හැදිනුවා විය හැකිය. එසේවුවද, ප්ලේටෝගේ ලියමන් හරහා ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටිකයින් පිළිබද තොරතුරු දැනගන්නට යාමේදී අප ප්‍රවේසම් විය යුතුය. මන්දයත්, ප්ලේටෝගේ කාලයේ දර්ශනයේ ඉතිහාසය හදෑරීම යන අදහස නොතිබුණ අතර ප්ලේටෝ සිය පූර්වකයන්ගේ අදහස් ගෙනහැර දැක්වූයේ සිය දාර්ශනික අරමුණු වෙනුවෙනි. විශේෂයෙන්ම, එකල “චිතණ්ඩවාදීන්” (sophists) ලෙස ලේබල් කරනු ලැබූ දාර්ශනිකයින්ගේ අදහස් වලට සතුරු ආකල්පයක් ප්ලේටෝ තුල විය. ප්ලේටෝගේ ආභාෂයෙන් මෙකී සතුරු ආකල්පය ඇරිස්ටෝටල් ඇතුලු පසුකාලීන කතුවරුන්ටද සම්ප්‍රේෂණය විය.

ක්‍රිස්තු පූර්ව 384 සිට 322 දක්වා වන කාලයේ විසූ ඇරිස්ටෝටල්ගේ ලියමන්ද ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටික දර්ශනය පිළිබද වටිනා තොරතුරු උල්පතකි. ඇරිස්ටෝටල් තුල, තමාට පෙර සිටි දාර්ශනිකයින්ගේ අදහස් හා න්‍යායන් ගවේෂණයෙහිලා බැරෑරුම් අධ්‍යාපනික කුහුලක් තිබුණි. ඇරිස්ටෝටල් සාමාන්‍යයෙන් යම් දාර්ශනික මාතෘකාවක් පිළිබදව සිය අදහස් දැක්වීම ආරම්භ කලේ එකී මාතෘකාව ගැන තමාට පෙර විසූ අනෙක් දාර්ශනිකයින්ගේ අදහස් යම්කිසි සමාලෝචනයකට ලක්කිරීමෙනි. එමෙන්ම, ඇරිස්ටෝටල්ගේ සිසුවන් වූ ඉයුඩෙමස්, මේනෝ, හා තියොෆ්‍රැස්ටස් යන අයද දර්ශනයේ ඉතිහාසය පිළිබදව උනන්දු විය. ඇත්තෙන්ම, තියොෆ්‍රැස්ටස් විසින් තේලස්ගේ සිට ප්ලේටෝ දක්වා වූ ග්‍රීක දාර්ශනිකයින්ගේ න්‍යායන් ගැන විස්තරාත්මකව ලියන ලදී. එලෙස ලියූ ග්‍ර‍න්ථ බොහෝමයක් අද දක්වා සුරක්ෂිතව නැතිමුත් තියොෆ්‍රැස්ටස්ගේ “On sensation” ග්‍රන්ථයෙන් අපට පැහැදිලි වන්නේ ඔහු විසින් පූර්ව-දාර්ශනිකයන්ගේ අදහස් ඒ ඒ දාර්ශනික මාතෘකා අනුව වෙන් කර සැකසූ බවයි. තවද, තියොෆ්‍රැස්ටස්ගේ “Opinions on nature” යන ග්‍ර‍න්ථයේ මුල්පිටපත් අද නොමැතිමුත් එහි පසුකාලීන සාරාංශකිරීම් හරහා අපට ප්‍රාග්සොක්‍ර‍ටික දර්ශනය පිළිබද තොරතුරු රාශියක් ලබාගත හැකිය.

ලිව්වේ – අසීයා මිතුරුසිංහ